Table of Contents
LIST OF LINGUAL ROOTS IN HINDI STARTING WITH VOWELS
A - अ
Root | HINGLISH | Mantrakshar | English Equivalent | Origin language | Meaning | Hindi examples |
---|---|---|---|---|---|---|
akkad | akkad | कृत्तवाचक कृत प्रत्यय | Sanskrit | भुलक्कड़ , घुमक्कड़ , भुक्कड़ | ||
aksh | akshi | oculus | from Sanskrit अक्षि (akṣa) | आँख | साक्ष्य (evidence ) ,साक्षी (witness ), अक्षु (eyes) | |
agni | agni | pyro-,ignite(Latin)- | from Sanskrit अग्नि (agní). Doublet of आग (āg) | आग (fire) | अग्निशामक (agniśāmak) = fire extinguisher; अग्निरोधक (agnirōdhak) = Fire proof; अग्निभीति (agnibhīti) = pyrophobia | |
agr | agra | acro | sanskrit | सामने , चोटी , शिखर | अग्रज , अग्रिम | |
agh | agh | sin | sanskrit | पाप | अघोरी , | |
anu | anu | - | Sanskrit | कण , रसायनक कण (minute, particle, atomic) | प्राणु (prāɳu) = proton; धनाणु (dhanāɳu) = positron; विषाणु (vishāɳu) = virus | |
ati | ati | super- | from Sanskrit अति (áti), | ज्यादा (extremely, beyond) | अतिकाल (atikāl) = delay | |
adhi | adhi | epi-, meta- | Sanskrit | ऊपर में (over, above, upon) | अधिकार (adhikār) = rights, authority | |
an | an | non-, un-, a-, an- | Sanskrit | बिना (not, without) | अकारण (akāraɳ) = causeless, unprovoked; अनादर (anaadar) = disrespect | |
anu | anu | - | Sanskrit | क्रम में , साथ में (along, orderly, accordingly) | अनुक्रम (anukram) = sequence | |
ap | ap | ab- | Sanskrit | से दूर ,से (away, off) | अपमान (apmān) = insult | |
apar | apar | allo | sanskrit | अन्य , इतर | – | |
api | api | sanskrit | अपितु | |||
abhi | abhi | ambi-/ἀμφί- | Sanskrit | के ओर (to, towards) | अभिज्ञान (abhijñyān) = recognition, identification | |
amla | amla | acid- | Sanskrit | अम्ल | अम्लप्रेमी(amlapremī) = acidophile | |
alp | alpa | hypo , oligo | Sanskrit | कम , न्यून | अल्परक्तता , अल्पतर | |
av | av | ab(latin) | Sanskrit | (away) से दूर | अवरोध (avarodh) = barrier, inhibition; अवगुण (avguɳ) = failing, fault, demerit | |
ashmari | ashmari | litho , petro | Sanskrit | stone | अश्मरी | |
asht | asht | 8 | octo- | Sanskrit | आठ (eight) | अष्टकोण (aṣṭakōṇ) = octagon; अष्टपदी (aṣṭapadī) = octave; अष्टभुज (aṣṭabhuj) = octopus |
asthi | asthi | osseo,osteo | from Sanskrit अस्थि (asthi) | हड्डी | उपास्थि , त्रिकास्थि | |
aaksh | aksh | axial | Sanskrit | अक्षीय , प्रत्यक्षण (perception) , प्रत्यक्ष (present before eyes) , , गावाक्ष (fenestra) | ||
ath | ath | sanskrit | ||||
adh | adh | below | sanskrit | अधः , अधर | ||
ashn | ashna | sanskrit | ||||
ashva | ashva | horse | horse | sanskrit |
अ + र + CONSONANT
- अर्घ (argha) = value
- अर्च = worship
- अर्प = अर्पण (arpaNa) = Offer , अर्पणं (arpaNaM) = contribution , अर्पित (arpita) = surrendering
- अर्भक (arbhaka) = small
- अर्यमा (aryamaa) = Aryama
- अर्ह (arha) = deserving
- अश्रु (ashru) = (n) tears
arj | Sanskrit possibly something like “to allow, carry” | उत्सर्जन , विसर्जन | |||
arth | arith | from Sanskrit अर्थ (ártha). | मतलब , तात्पर्य | प्रार्थना(prayer) , अनर्थ (disaster) , समर्थ (soundness) , व्यर्थ (pointless ,futile ) , समर्थन , निरार्थ | |
ardh | semi-, demi-, | Sanskrit | आधा (half) | अर्धचालक (ardhachālak) = semiconductor; अर्धपारगम्य (ardhapārgamya) = semipermeable | |
arbud | -oma, onco- | Sanskrit | कर्कट , उभार (tumor, swelling) | लसीकार्बुद (lasīkārbud) = lymphoma; अर्बुदविज्ञान (arbudvijñān) = oncology |
आ
aatm | auto-, self- | Sanskrit - (reflexive) pronoun | (self)स्वयं | आत्महत्या (ātmahatyā) = suicide; आत्मज्ञान (ātmajñān) = self-knowledge; आत्मकथा (ātmakathā) = autobiography | |
aanan | faci | Sanskrit | चेहरा , शक्ल , सूरत | दशानन (ten faces ) | |
aay | juv- , jut- | Sanskrit | आयतन(volume) , सहाय | ||
aayu | aev- , ev- | Sanskrit आयुस् (ā́yus). | उम्र , वय , जीर्णता | आयुष्य (lifemanship ) , आयुर्वेद (ayurveda ) , आयुष्मान , आयुकाल | |
aary | Old Indic ā́rya (with long a, vṛddhi-formed Sanskrit ā́rya-) | सज्जन , आलीशान , राइस | आर्यावर्त , आर्य ,आर्यकृत , आर्यवंश | ||
aavaran | calyp- , oper- , steg- , teg- , tec- | Sanskrit वृ (vṛ, “to cover”) - वृणोति (vṛṇoti, “to cover, ward off”) | लपेटन , ढकना | पर्यावरण , प्रावरण | |
aasha | sper- | from Sanskrit आशा (āśā). Doublet of आस (ās). | उम्मीद | अत्याशा , दुराशा | |
aas | sper- | singlet of आशा | उम्मीद | विश्वास(believe) , प्रयास(try) , सन्यास(renunciation) , आसन(posture) , न्यास(trust) , उपन्यास(novel), अभ्यास (practice) , अंधविश्वास(superstition) , आत्मविश्वास (self confidence) | |
aah | वाचक | कराहना(groan) , सराहना , आह , वाह , ओह , अहो , अरे , अबे , आह्वान (summon , invocation ) , प्रत्याह्वान ( remember , recall) | |||
aahaar | brom- | From आहृ (āhṛ, “to bring near, fetch”), from आ- (ā-) + हृ (hṛ) | खाद्य , खाना , भोजन | आहार | |
aanaa | Adjective-forming. -ish, -ous, -ly. | Persian | انه (âneh) | दोस्ताना (dostānā) = friendly; फ़क़ीराना (faqīrānā) = austere, ascetic. | |
aap | aqua- | Sanskrit | जल , पानी , द्रव्य ,रस | अप्सरा; अब्ज | |
aab | aqua- | Persian | जल , पानी , द्रव्य ,रस | आबखोरा (ābkhorā) = mug, pot; आबहवा (ābhavā) = climate; पंजाब (Panjāb) = Punjab (Land of five Rivers | |
aavaz | |||||
aa | till | आजीवन | |||
auna | कर्मवाचक कृत प्रत्यय | खिलौना , बिछौना | |||
aalu | कृत्तवाचक कृत प्रत्यय | दयालु , श्रद्धालु | |||
aan | भाववाचक कृत प्रत्यय | उड़ान | |||
aai | भाववाचक कृत प्रत्यय | बढ़ाई , लिखाई , पढ़ाई | |||
aahat | भाववाचक कृत प्रत्यय | घबराहट | |||
aav | भाववाचक कृत प्रत्यय | बहाव , ठहराव | |||
aavat | भाववाचक कृत प्रत्यय | सजावट | |||
auti | भाववाचक कृत प्रत्यय | बढ़िया , घटिया , भैय्या , गैय्या , नैय्या , सैय्या |
इ
indra | intra | sanskrit | महेंद्र , कार्मेंद्रीय (organs of action) , ज्ञानेंद्रिया (sense organs ) , कामेंद्रिय (sexual organs ) , इंद्रिय (external organs) | ||
iccha | sanskrit | तमन्ना , मुराद ,मर्जी | इच्छाशक्ति (will ) , इच्छामृत्यु (willful death ) , अनैच्छिक (unwilling ) , इच्छुक | ||
itar | allo,alli-,alter-,ceter- | अन्य | इतरयुक्त | ||
iya | कृत्तवाचक कृत प्रत्यय | बढ़िया , घटिया , भैय्या , गैय्या , नैय्या , सैय्या |
ई
उ
ut | ori-, ort- , surg- | sanskrit | उद्रेक = outburst , उद्भव , उत्तेज , उत्साह , उद्गम | ||
ud | hydro- | Sanskrit | जल,पानी,द्रव्य,तरल,रस (water) | उदजन (udjan) = hydrogen | |
udar | abdomen- | Sanskrit | पेट , तुंड | ||
unmilan | Sanskrit | अनुन्मीलन (atelectasis) | |||
up | sub- | Sanskrit | उप (below, subsidiary, towards) | उपवन (upvan) = orchard, park; उपमार्ग (upmārg) = bypass, side street; उपमहाद्वीप (upmahādvīp) = subcontinent, उपधान | |
ubhay | ambi-, amphi- | Sanskrit | दोनों (both) | उभयभावी (ubhayabhāvī) = ambivalent; उभयलिंगी (ubhayalingī) = bisexual; उभयचर (ubhayachar) = amphibian | |
ur | chest | Sanskrit | उरफलक , ऊर्विका , उर्वशी , उरोस्थि (xiphoid), उर्मि, उरःपत्रक (xiphisternum) , उरः पर्शुका (sternocostal) , sternomastoid(उरःकर्णमूल ) , | ||
ulukhal | acetabulum |
ऊ
uu | कृत्तवाचक कृत प्रत्यय | Sanskrit | कमाऊ , बिकाऊ , भाऊ , दाऊ | ||
uncha | alt- (altitude) | Sanskrit | ऊंचाई (height) | ||
utak | histos | sanskrit | ऊतक | ||
urja | energy | Sanskrit | शक्ति , ताकत , बल | प्रत्यूर्ज | |
urna | cotton | Sanskrit | ऊर्ण | ||
urdhva | upward | Sanskrit | ऊर्ध्व | ||
ushna | thermo,cal-, call- , ard- | Sanskrit | गर्मी , ताप , घाम , ताव , उमस |
ऋ
ए
ek | 1 | uni-, mono- | Sanskrit | एक (one) | एकभाषी (ekbhāshī) = monolingual; एकपक्षीय (ekpakshīya) = unilateral; एकवर्णी (ekvarnī) = monochromatic |
ओ
oshth | labia | Sanskrit | lips | भागोष्ठ (lips of vulva), अधरोष्ठ |
अं
ank | stig- | Sanskrit | ठप्पा , निशान , चिन्ह , दाग , मुहर , छाप | अंकित (imprint) , अंक (mark) , अंकुर | |
ang | mero- , part- , organ- | Sanskrit | भाग,हिस्सा,टुकड़ा,खंड (part, portion) | अंतरंग (inner organ)पादांगुष्ठ(greater toe ) , अंगूठी , अंगूठा , (thumb ) अंगुल , उंगली | |
anda | ova- , oo- | Sanskrit | डिंब | अंडाशय (ovary ), अंडाणु (ova ) , आंड़ | |
antaha | inter-, endo- | Sanskrit | अंदर ,भीतर, में (in, inside) | अंतःकरण (antahakaraɳ) = conscience , अंतर्गत | |
antar | inter- | Sanskrit | इनके/इसके बीच (in the middle, internal, amongst, within) | अंतर्राष्ट्रीय (antarrāṣtrīya) = international | |
andh | caeca- , | Sanskrit | अंधा , अज्ञ | अंधविश्वास (superstition) , अंधगली (blind passage) , अंधा(blind) , अंधाधुन , आंधी | |
ansh | mero- , part- , organ- | Sanskrit | भाग,हिस्सा,टुकड़ा,खंड (part, portion) | अंशकालिक (amśakālik) = part-time; अंशांकन (amśānkan) = calibration | |
aantr | entero- , | Sanskrit | अंतड़ी , आंत | बृहदांत्र (large intestine ) , क्षुद्रांत्र (small intestine ) | |
anjya | sanskrit | अंजली , अनजन , अंजनीपुत्र | |||
amba | त्रयंबकम , | ||||
anya |